Gặp đồng đội không quân hàm của Đại tướng Võ Nguyên Giáp

Những ngày này, trong căn nhà nhỏ rộng chỉ vài chục mét vuông cuối thị trấn Đạ Tẻh (Lâm Đồng) lại rộn rã ngôn ngữ cười. Con cháu, lãnh đạo các cấp chính quyền, trong ngành lực lượng vũ trang tới thăm hỏi, chúc mừng một cụ già khá đặc biệt có bí danh Tiến Lực nhân ngày Thương binh liệt sĩ (27/7). Trong căn nhà ấy, suốt 21 năm qua có một cụ già đã ngoài 90 đầu tóc bạc phơ, vừa là đồng đội, vừa là cấp dưới của đại tướng Võ Nguyên Giáp đang hàm, cụ là Tô Văn Cắm (92 tuổi), 1 trong 34 chiến sĩ của đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân năm xưa. Bữa nay, ngoài con cháu quây quần chung vui bên cụ còn có những người tại chức mặc áo lính, đó là những cán bộ, đội viên của Quân khu 7, tới chúc mừng cụ nhân ngày Thương binh liệt sĩ. Điều đặc biệt, suốt một đời đi làm cách mệnh, thương tích đầy mình nhưng mãi đến bữa nay cụ Cắm mới chính thức được nhận Giấy chứng thực thương binh hạng 4/4 sau nhiều năm bị thất lạc. Mái tóc đã bạc phơ, trong quân phục nhà lính, trông cụ Cắm có phần già yếu đi nhiều so với thời điểm cách đây 4 năm, khi chúng tôi có dịp được gặp cụ cũng tại căn nhà nhỏ này. Cụ Tô Văn Cắm trong lễ nhận Giấy chứng nhận thương binh. Tuy tuổi đã cao, sức đã yếu, lại có phần lãng tai nhưng trí tưởng của cụ thì cực kỳ sáng láng. Không còn những đồng đội năm xưa để ôn lại những ký ức của một thời kì khổ nhưng oanh liệt, hiện giờ cụ trầm tư mặc tưởng ngồi kể lại những trận đánh trước nhất ở vùng Trung du miền núi phía Bắc cho các đời con cháu nghe. Năm 1941, theo tiếng gọi Cứu quốc lẻ của Đảng Cộng sản, chàng trai người dân tộc Tày Tô Văn Cắm tạm biệt quê hương Nguyên Bình (Cao Bằng) đi làm cách mệnh. Năm 1942, anh Văn (Đại tướng Võ Nguyên Giáp) về xã Tam Kim hoạt động tuyên truyền, kêu gọi mọi người hưởng ứng, tham dự cách mạng, đánh đuổi thực dân Pháp. Chàng trai dân tộc Tày không thể nào quên lần trước tiên được gặp anh Văn. Lần ấy, anh Nông Văn Lạc dẫn cụ đến gặp anh Văn ở một lán trại trong khu rừng dưới chân núi Slam Cao. Sau lần gặp gỡ ấy, cụ Cắm còn nhiều lần được gặp anh Văn. 3 năm sau kể từ ngày đi làm cách mạng, năm 1944, cụ Cắm trở nên 1 trong 34 đội viên của Đội Việt Nam tuyên truyền phóng thích quân (cái tên Tô Văn Cắm được xếp thứ 8) cùng với anh Văn hội tụ phát triển lực lượng, đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động nhân dân dự cách mệnh rồi trực tiếp chiến đấu phóng thích sơn hà, giành lại độc lập cho dân tộc sau hơn 80 năm dưới sự thống trị của người Pháp. Khi nói về những chiến công trước hết của những đội viên của Đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân, cụ Cắm tỉ mỉ kể lại chi tiết những trận đánh đầu tiên, đó là Trận Phai Khắt và Nà Ngần diễn ra vào ngày 25 và 26/12/1944, do đích thân Võ Nguyên Giáp chỉ huy. Cụ Tô Văn Cắm san sẻ, giờ đây với cụ tất mọi thứ đều có thể quên nhưng những trận đánh gian khổ, ác liệt trong điều kiện cực kỳ thiếu thốn thì nhất mực là “sống để bụng, chết đem theo” chứ chẳng thể quên. Cụ còn nhớ, cách đây 69 năm, khi ấy vào khoảng 5 giờ chiều ngày 25/12/1944, các chiến sĩ đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân do Võ Nguyên Giáp chỉ huy đóng giả lính khố xanh, bất ngờ đánh úp, bắt sống 17 lính trong đồn và một viên cai. Đúng lúc đó đồn trưởng người Pháp cưỡi ngựa lên châu trở về cùng vài lính tráng đi theo không mang súng. Một chiến sĩ đã nổ súng bắn chết viên đồn trưởng. Trận đánh do được chuẩn bị chu đáo, chi tiết nên chỉ diễn ra trong vòng mươi phút nhưng đã giành toàn thắng. Một ngày sau chiến thắng Phai Khắt, lực lượng phóng thích quân đấu giả trang đánh đồn Nà Ngần, cách Phai Khắt khoảng 25 km, có 22 lính khố đỏ do hai sĩ quan người Pháp chỉ huy. Sáng sớm ngày 26/12/1944, quân nhân Việt Minh cải dạng làm lính dõng và lính tập, dùng trang phục của lính Pháp mới lấy được ở Phai Khắt tiến vào bắn chết 4 người và bắt sống số còn lại. Hai sĩ quan chỉ huy người Pháp không có mặt trong đồn vì đã đi lên tỉnh. Phần nhiều tù binh được thả về quê quán. Hai mươi phút sau, quân nhân rút khỏi đồn mang theo nhiều chiến lợi phẩm. Trong con mắt chàng trai trẻ tuổi dân tộc Tày ngày ấy và bây chừ là một cụ già tóc bạc phơ, đi chiến tranh, xoá sổ kẻ thù không phải là để lấy chiến tích, lập nên những chiến công lẫy lừng để đời mà đơn giản chỉ nghĩ rằng: “Quân giặc tới phá sơn hà mình, hại đồng bào mình, thì mình đi đánh, đánh xong rồi mình lại về quê đi làm rẫy. Mình còn có vợ con nữa mà!...”. Các lực lượng vũ trang thăm và tặng quà cho cụ Cắm nhân ngày Thương binh liệt sĩ 27/7. Năm 1946, chàng trai Tô Văn Cắm khi ấy lại tham dự sự nghiệp nhà binh, theo đoàn quân “Nam tiến” đóng quân ở Rạch Giá (Kiên Giang). Trong một trận chiến, Tô Văn Cắm bị thương nặng phải ra Đà Nẵng chữa trị, sau đó giải ngũ trở về quê. Năm 1947, thực dân Pháp nhảy dù xuống Bắc Kạn, Tô Văn Cắm lại xung phong tái ngũ, được bổ nhậm với chức vụ Trung đội trưởng Trung đội pháo binh. Năm 1954, ông xuất ngũ, tham gia công tác địa phương, làm đội trưởng đội thuế rồi chủ nhiệm hiệp tác xã, sống thanh bạch nơi quê nhà, kể cả khi thời gian chiến tranh đã đi qua. Năm 1992, cái khó của vùng đất nghèo quê nơi đã sinh ra mình đã khiến cụ rong ruổi vào Nam sinh cơ, lập nghiệp cùng gia đình người con trai thứ 4 tại vùng kinh tế mới ở huyện Đạ Tẻh (Lâm Đồng). Kết thúc chiến tranh, cụ Tô Văn Cắm lại mê mải khai khẩn, vỡ đất nơi vùng kinh tế mới đầy khó khăn để kiếm sống. Nếu bạn bè cụ, trong 34 đội viên của Đội Việt Nam tuyên truyền phóng thích quân ngày ấy, những người còn sống sót, theo nghiệp nhà binh, quân hàm nhiều người đã lên tới cấp tướng, như tướng Võ Nguyên Giáp, tướng Hoàng Văn Thái, tướng Hoàng Sâm... Thì cụ Tô Văn Cắm vẫn là một nông gia theo đúng nghĩa, không quân hàm, chức tước. Ngay đến Giấy chứng nhận thương binh bao nhiêu năm qua bị chiến tranh thất lạc, cụ cũng mới được cấp lại cách đây vài ngày… Cụ Cắm bảo rằng cuộc thế như dòng chảy, thấm thoát vậy mà đã hai phần ba thế kỷ đã trôi qua kể từ ngày cụ được hấp thu vào đội Việt Nam Tuyên truyền giải phóng quân. Trong 34 chiến sĩ, có người đi trọn con đường binh nghiệp, đã là những vị tướng lẫy lừng, cũng có người nay đã thành người thiên cổ. 34 chiến sĩ năm xưa, nay đa số đều đã mất nhưng những ký ức về một thuở hào hùng, oanh liệt vẫn không thể phai nhòa trong tâm não những người lính già như cụ. Khắc Lịch